Ο ρόλος των θετικών συναισθημάτων στην ευεξία,
την προσαρμογή και την ψυχολογική αντοχή των ατόμων
Τα τελευταία χρόνια ένας νέος κλάδος της ψυχολογίας που ονομάζεται ¨θετική ψυχολογία¨ και εστιάζει στα θετικά χαρακτηριστικά των ατόμων γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση. Η ανάγκη να εστιάσουμε στα θετικά χαρακτηριστικά των ατόμων έχει φανεί εξάλλου μέσα από τις έρευνες που ασχολούνται με την πρόληψη της ψυχικής νόσου, ενώ διάφορες μελέτες έχουν δείξει πως μεταξύ άλλων το θάρρος, η αισιοδοξία, οι διαπροσωπικές ικανότητες, η πίστη και η ελπίδα λειτουργούν ως ασπίδες απέναντι στην ψυχική ασθένεια. Η στροφή προς τη μελέτη των χαρακτηριστικών των ανθρώπων που προσαρμόζονται στις καταστάσεις και αντέχουν στις δυσκολίες είναι σήμερα, εξαιτίας των ιδιαίτερα επαχθών συνθηκών που όλοι αντιμετωπίζουμε, πιο επίκαιρη και χρήσιμη από ποτέ.
Από τις θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί και τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί, γνωρίζουμε ότι τα συναισθήματα προετοιμάζουν τόσο το νου όσο και το σώμα μας για δράση προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Τα θετικά συναισθήματα δεν αποτελούν απλά δείκτη ευεξίας για το άτομο και απουσίας αρνητικών συναισθημάτων, αλλά συμβάλλουν με κρίσιμο τρόπο στην ανάπτυξη της ευεξίας και της ευημερίας του ατόμου. Σύμφωνα με την κοινωνική ψυχολόγο Barbara Fredrickson, η οποία ανέπτυξε το 1998 μία από τις πιο πρωτοποριακές θεωρίες στο χώρο αυτό, -τη θεωρία για τα θετικά συναισθήματα-, τα θετικά συναισθήματα διευρύνουν το πεδίο σκέψης και δράσης του ατόμου καθιστώντας το ικανό να συλλάβει, να σκεφτεί και να αναπτύξει νέες ή ακόμα και πρωτότυπες ιδέες οδηγώντας το συχνά στην υιοθέτηση δημιουργικών ή και πρωτοποριακών συμπεριφορών. Αντίθετα, τα αρνητικά συναισθήματα περιορίζουν το πεδίο σκέψης και δράσης ενός ατόμου ωθώντας το στην υιοθέτηση μίας συγκεκριμένης συμπεριφοράς-απάντησης, όπως για παράδειγμα η φυγή κατά τη βίωση φόβου. Η βίωση, λοιπόν, θετικών συναισθημάτων οδηγεί το άτομο στον εμπλουτισμό των πιθανών εναλλακτικών τρόπων σκέψης και δράσης που διαθέτει. Ως συνέπεια αυτού, το άτομο μπορεί και «χτίζει», δηλαδή, αποκτά πλούσιους νοητικούς, ψυχικούς, σωματικούς και κοινωνικούς πόρους, οι οποίοι είναι διαχρονικοί, δηλαδή διαρκούν πολύ περισσότερο από το αρχικό συναίσθημα που οδήγησε στην απόκτηση τους, και τους οποίους το άτομο μπορεί να εκμεταλλευτεί αργότερα σε άλλες καταστάσεις. Τα θετικά συναισθήματα, λοιπόν, έχουν διπλή σημασία για τη ζωή κάθε ατόμου: α) το βοηθούν να διευρύνει το πεδίο σκέψης και δράσης που διαθέτει και β) να «χτίσει» τους πόρους, δηλαδή, τα αποθέματα τα οποία θα αξιοποιήσει για να προσαρμοστεί στις συνθήκες ζωής του.
Όπως προκύπτει, μάλιστα, από τις έρευνες, τα θετικά συναισθήματα μπορούν να βοηθήσουν το άτομο να καταπολεμήσει τις περιοριστικές συνέπειες των αρνητικών συναισθημάτων δρώντας ως αντίδοτο. Φαίνεται, επίσης, ότι αποτελούν βασικά συστατικά της ψυχολογικής αντοχής του ατόμου και ότι το άτομο χρησιμοποιεί τα θετικά συναισθήματα για να αντεπεξέλθει σε δύσκολες στιγμές, αλλά και για να προστατεύσει τη σωματική του υγεία.
Με άλλα λόγια, όταν βιώνουμε πιο θετικά συναισθήματα, είμαστε πιο ευέλικτοι ως προς τη συμπεριφορά μας –πιο περίεργοι και πιο ανοικτοί να μάθουμε, να εξερευνήσουμε και να είμαστε πιο δημιουργικοί- και αυτό μας επιτρέπει να αναπτύξουμε τους διανοητικούς και ψυχολογικούς μας πόρους. Συνεπώς, η βίωση ενός θετικού συναισθήματος έχει ωφέλειες πολύ μεγαλύτερες και μονιμότερες από τη στιγμιαία ευεξία που προκαλεί η βίωση ενός θετικού συναισθήματος, ενισχύει την προσαρμογή μας στο περιβάλλον, αλλά και την ψυχολογική μας αντοχή σε δύσκολες καταστάσεις και συμβάλλει με καίριο τρόπο στην πρόληψη της ψυχικής και σωματικής μας υγείας.
Η πρόκληση, λοιπόν, για όλους μας είναι η προσπάθεια να συνδεθούμε με καταστάσεις που μας δημιουργούν θετικά συναισθήματα, ακόμα και μέσα στις δυσκολίες που καθημερινά αντιμετωπίζουμε, καθώς έτσι θα μπορέσουμε όχι μόνο να αντισταθμίσουμε τις συνέπειες των αρνητικών συναισθημάτων που αναπόφευκτα βιώνουμε, αλλά και να βρούμε τρόπους για να προσαρμοστούμε και να διαχειριστούμε τις αρνητικές καταστάσεις στις οποίες καλούμαστε να ανταπεξέλθουμε.