ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ;

Η Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Θεραπεία (ΓΣΘ) είναι μια επιστημονικά αναγνωρισμένη μορφή ψυχοθεραπείας που βρίσκει αποδεδειγμένα εφαρμογή σε ένα πλήθος προβλημάτων και ψυχικών διαταραχών.

Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία εστιάζει:

• στον τρόπο που σκέφτεστε για τον εαυτό σας, τον κόσμο και τους άλλους ανθρώπους (Γνωσιακή)
• στο πώς η συμπεριφορά σας επηρεάζει το πώς νιώθετε και το πώς σκέφτεστε (Συμπεριφοριστική).

Βασική αρχή της Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Ψυχοθεραπείας είναι ότι δεν είναι οι καταστάσεις αυτές καθαυτές που μας επηρεάζουν και μας αναστατώνουν, αλλά ο τρόπος που εμείς σκεφτόμαστε για αυτές, το πώς δηλαδή τις ερμηνεύουμε ή το τι νόημα τους αποδίδουμε.

Αν δηλαδή αντιμετωπίζετε ένα πρόβλημα ή μια δυσκολία στη ζωή σας και σκέφτεστε ότι δεν μπορείτε να τα καταφέρετε ή ότι δεν μπορεί να τα βγάλετε πέρα, το πιο πιθανό είναι να βιώσετε αρνητικά συναισθήματα (π.χ. άγχος, φόβο, θλίψη) αλλά και να δυσκολευτείτε να κάνετε στην πράξη αυτό που θα χρειαζόταν ή θα μπορούσατε να κάνετε για να ξεπεράσετε το πρόβλημα (είναι πιθανό π.χ. να αποφεύγετε την κατάσταση, να αναβάλλετε, να εγκαταλείπετε εύκολα την προσπάθεια κ.λπ.).

Ας πάρουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα:

Αν συναντήσετε στο δρόμο κάποιον γνωστό σας και δε σας χαιρετίσει, μπορείτε να το ερμηνεύσετε με διάφορους τρόπους. Μπορείτε να σκεφτείτε ότι δε σας χαιρέτισε επειδή δε σας συμπαθεί (το οποίο μάλλον θα σας οδηγήσει να αισθανθείτε θλίψη), ή να σκεφτείτε «Μακάρι να μη με είδε. Αν με χαιρετίσει, δεν θα ξέρω τι να πω και θα σκεφτεί ότι είμαι χαζός» (και τότε θα αισθανθείτε άγχος) ή μπορεί να σκεφτείτε ότι δε σας χαιρέτισε σκόπιμα (και μάλλον να νιώσετε θυμό). Μια εναλλακτική και ίσως πιο ρεαλιστική ερμηνεία της κατάστασης θα ήταν ότι ενδεχομένως να μη σας είδε (που θα σας οδηγούσε να παραμείνετε πιο ήρεμος).

Στην περίπτωση ενός ατόμου με καταθλιπτική διάθεση τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι ως εξής:

Το άτομο ξυπνά το πρωί με μειωμένη διάθεση και σκέφτεται κάτι όπως:

«Η σημερινή μέρα θα είναι το ίδιο χάλια με τη χθεσινή», ή «Ό,τι και να κάνω, δεν έχει κανένα νόημα».

Οι σκέψεις αυτές μάλλον θα «ρίξουν» κι άλλο τη διάθεσή του (θλίψη, στενοχώρια, απόγνωση) και είναι πολύ πιθανό να τον οδηγήσουν να μη σηκωθεί καθόλου από το κρεβάτι (συμπεριφορά). Μια τέτοια αντίδραση είναι πιθανό να αυξήσει περαιτέρω τις αρνητικές σκέψεις του, οι οποίες με τη σειρά τους θα τον κάνουν να νιώσει ακόμα πιο άσχημα και τελικά να είναι ακόμα πιο δύσκολο για εκείνον να σηκωθεί από το κρεβάτι. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός φαύλου κύκλου που συντηρεί τις αρνητικές σκέψεις και την προβληματική συμπεριφορά και που εν τέλει συμβάλλει στη συντήρηση του προβλήματος, δηλαδή της κατάθλιψης (βλ. παρακάτω διάγραμμα) ή του άγχους.

ΠΩΣ ΒΟΗΘΑ Η ΓΝΩΣΙΑΚΗ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ;

Αναγνωρίζοντας τη σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα στις σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας και τη συμπεριφορά μας, μπορούμε να παρέμβουμε και να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε (Γνωσιακή) και τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε (Συμπεριφοριστική) στις διάφορες καταστάσεις της ζωής μας. Αλλάζοντας οι άνθρωποι τον τρόπο που σκεφτόμαστε μπορούμε να αισθανθούμε καλύτερα και να δράσουμε πιο αποτελεσματικά για να επιλύσουμε τα διάφορα προβλήματα που προκύπτουν, ενώ συγχρόνως αλλάζοντας τη συμπεριφορά μας, το τι δηλαδή κάνουμε, αλλάζει ο τρόπος που σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε για τον εαυτό μας και τις καταστάσεις γύρω μας.

Στόχος, λοιπόν, της θεραπείας είναι ο θεραπευόμενος, μέσα από την ενεργό συμμετοχή του και τη συνεργασία με τον θεραπευτή, να αναγνωρίσει και να κατανοήσει τον τρόπο που ο ίδιος ερμηνεύει τα γεγονότα της ζωής του, αλλά και τη σχέση ανάμεσα στις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία μπορεί να σας βοηθήσει να «σπάσετε» τους φαύλους κύκλους αρνητικών σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών και να αισθάνεστε καλύτερα για τον εαυτό σας, να παίρνετε μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή σας, να μπορείτε να επιλύετε τις δυσκολίες που προκύπτουν στη ζωή σας.

Τι συμβαίνει στην έναρξη της θεραπείας;

Στόχος των πρώτων συναντήσεων είναι η συγκέντρωση πληροφοριακού υλικού για τα συμπτώματα και τα προβλήματα που πιθανόν να έχουν σχέση με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζετε (π.χ. κατάθλιψη, άγχος, φόβους, φοβίες, σωματικά ενοχλήματα, πιεστικές καταστάσεις, σημαντικά γεγονότα ζωής, ανακατατάξεις ή αλλαγές σε σημαντικούς τομείς της ζωής σας). Αν και η συζήτηση καταστάσεων και βιωμάτων του παρελθόντος, καθώς και η κατανόηση του ρόλου που έχουν παίξει στον τρόπο που έχετε αναπτύξει για να «βλέπετε» τον εαυτό σας και τις καταστάσεις της ζωής σας αποτελεί ένα σημαντικό μέρος της θεραπείας, η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία εστιάζει κυρίως στο παρόν, στα τωρινά σας προβλήματα και στην αλλαγή του τρόπου που σκέφτεστε και τα αντιμετωπίζετε προκειμένου να αισθανθείτε καλύτερα και να τα επιλύσετε με τρόπο αποτελεσματικό. Αφού διερευνήσουμε τις δυσκολίες σας και ορίσουμε τα προβλήματα, στη συνέχεια, θα θέσουμε από κοινού τους επιθυμητούς στόχους. Θα αποφασίσουμε, επίσης, για τις τεχνικές που θα εφαρμοστούν, θα καταστρώσουμε το θεραπευτικό σχέδιο που θα σας βοηθήσει να ξεπεράσετε τις δυσκολίες σας και θα συμφωνήσουμε για τον τρόπο αξιολόγησης της πορείας της θεραπείας σας.

Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Ψυχοθεραπείας;

• Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία επικεντρώνεται στο παρόν, στα τωρινά προβλήματα. Αν τα τωρινά προβλήματα όμως σχετίζονται με βιώματα ή δυσκολίες του παρελθόντος, τότε γίνεται αναφορά στο παρελθόν για να βρεθούν οι συσχετίσεις και να αποκτήσει νόημα η προβληματική συμπεριφορά.

• Έχει βραχεία διάρκεια καθώς επιδιώκει την όσο το δυνατόν συντομότερη αλλαγή της προβληματικής συμπεριφοράς. Ωστόσο, σε μερικές περιπτώσεις, (αν π.χ. πρόκειται για μακροχρόνιες και σοβαρές δυσκολίες) θεραπευτής και θεραπευόμενος μπορεί να συναποφασίσουν ότι μια μεγαλύτερης διάρκειας συνεργασία είναι απαραίτητη.

• Η συνεργασία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου είναι σημαντική. Από κοινού τίθενται οι επιθυμητοί στόχοι, αποφασίζονται οι τεχνικές που θα εφαρμοστούν, καταστρώνεται το θεραπευτικό σχέδιο που βοηθά να ξεπεραστούν οι δυσκολίες και γίνεται συμφωνία για τον τρόπο αξιολόγησης της πορείας της θεραπείας.

• Ακολουθεί μια συγκεκριμένη δομή και είναι σταθερά προσανατολισμένη στους στόχους.

• Η ανάθεση εργασιών για το σπίτι αποτελεί σημαντικό παράγοντα της θεραπείας, καθώς κινητοποιεί το θεραπευόμενο στην ανάληψη της προσωπικής του ευθύνης για την επιτυχή έκβαση της θεραπείας. Ο ρόλος του θεραπευόμενου είναι να γίνει ο "παρατηρητής" του εαυτού του.

Είναι αποτελεσματική η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία;

Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία αποτελεί ένα ιδιαίτερα διαδεδομένο μοντέλο ψυχοθεραπείας. Οι κυριότεροι λόγοι της διάδοσης αυτού του τύπου ψυχοθεραπείας αφορούν στην αξιοπιστία της ΓΣΘ, η οποία βασίζεται στον έλεγχο της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών παρεμβάσεων και στη σχετικά μικρή χρονική διάρκειά τους.
Οι περισσότεροι θεραπευόμενοι που ξεκινούν Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία παρατηρούν μείωση των συμπτωμάτων τους μέσα στις πρώτες τρεις ως τέσσερις εβδομάδες της θεραπείας, εφόσον είναι συνεπείς στις συνεδρίες και πραγματοποιούν τις ασκήσεις που τους ανατίθενται για το σπίτι.

Ποιος προσφέρει Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία;

Δυστυχώς στην Ελλάδα, σε αντίθεση με σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, δεν υπάρχει ακόμη ένα νομοθετικό πλαίσιο σχετικά με την ψυχοθεραπεία που να προστατεύει τον θεραπευόμενο. Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Θεραπεία μπορούν να προσφέρουν Ψυχολόγοι ή Ψυχίατροι, νόμιμοι κάτοχοι άδειας ασκήσεως επαγγέλματος, που έχουν εκπαιδευτεί στο Γνωσιακό Συμπεριφοριστικό Μοντέλο σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Θεραπείας (European Association of Behavioural and Cognitive Therapy - EABCT).

Κάθε άνθρωπος που απευθύνεται σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας δικαιούται να λάβει μια σωστή ψυχοθεραπεία από έναν εκπαιδευμένο ψυχολόγο ή ψυχίατρο. Ρωτήστε, λοιπόν, για να μάθετε πρώτα από όλα αν ο θεραπευτής σας είναι νόμιμος κάτοχος άδειας ασκήσεως επαγγέλματος Ψυχολόγου ή Ψυχιάτρου και αν έχει εκπαιδευτεί στο γνωσιακό συμπεριφοριστικό μοντέλο.